|
|
Gunnhild Stormo I skora gjennom konnåkeren Dikt Gunnhild Stormo var kårkone på garden Sandan i Åsen i Nord-Trøndelag. Dette er i sin helhet debutsamlinga hennes som kom ut i bokform i 1994. Gunnhild forlot oss i 2006.. - Gunnhild som 11-åring i 1933. Maleri gjort av Elliot Kvalstad - (
Tvillingbror av dikteren Louis Kvalstad )
gunnhild-stormo.pdf (allgronn.org) Miriam Wicklund (NRK) intervjuer Gunnhild |
|
Innhald: 1.Geysiren spring |
28. Konserten |
|
1. Geysiren spring Frå garden er ei skore gjennom konnåkeren, er ein veg til Tørkhuset. Urhuset, sjølve kjelda -. Går ein inn der, inn i skora - da er ein i ei anna verd.
dei nyskotne aksa. Grønne, skinande duvar dei som den finaste silke over dei svære flatene.
Og aksa sit høgt på strå, dei når meg langt over mjødmene der eg går i skora.
Eg er sjøl eit strå, eit aks, som duvar med i det milde draget.
Aksa rører seg i dråtten dei er ikkje silkeplagg dei er ikkje bølger på eit hav.
Dei er noko levande som dansar med einannan. Dansar i mjuke rørsler etter musikken som brisen ber med seg frå huset.
Eg dansar gjennom skora. Så sakte - så sakte.
Vil danse i åkeren, vil danse vegen til dette unelege grå huset som står trygt over ein geysir.
Eg veit det hender geysiren spring, lagar ei kjelde som varmar, som gjer meg mjuk, som gir meg velvære -.
Ja, dit skal eg danse. Der inne vil eg folde ut menneskje i meg og ta imot varmen som er att frå den seinste geysir som blømde der.
2. Louis og Elliot Vinteren, våren og somren svant hen og nu er det tid til å høste igjen -
Ja, vintrar, vårar og somrar ligg bakom meg. Mange. Men no går eg her på ei stripe skori beint gjennom den store konnåkeren. Ein åker som bugner, som er grøde, som minner om det gule håret som flommer fritt som modent korn, går på muld gjennom gull til Tørkhuset.
Eg kom inn forgangen og såg innskrifta over døra: Salam Alaikum. Det er ei fredshelsing.
Så opna eg døra og var inne. Det var som å koma inn i eit tempel -. Tida gjekk baklengs - og der var dei. Louis og Elliot.
Der stod stolen eg satt på da Elliot måla, portretterte meg. Under takvindauga. - Det var litt att og fram før eg satt i rett stilling, før eg var plassert i forhold til lyset -. Eit stykke bort på golvet stod staffeliet, stod Elliot. Eg venta, venta på raspinga mot lerretet, men nei - han stod berre og såg på meg. Kom og tok om hovudet mitt vinkla det ørlite ansleis - såg på meg att.
Så hadde han penselen i handa, no skal han måle, tenkte eg.
Men handa hans gjekk i sirkler rundt og rundt utan å koma borti lerretet -. - Eg såg etter Louis, som eg hadde meir kontakt med. Elliot var så taus. Men Louis var gått ut, og Elliot sa eg måtte sitte heilt stille - elles måtte han hypnotisere meg!
Det var så det isa gjennom meg, eg torde ikkje møte auga hans. I mange dagar måtte eg sitte - ei lita stund om gongen. Det var vel da eg vart hypnotisert. Av Elliot. Av Louis.
For i samværet med dei, åleine desse timane, vart det overført noko til meg. Dei prata sitt, sa framtida si. Til hausten, sa dei. Til våren - neste år -. Dei sa umbra og marine. Dei sa krapplakk, kobolt, oliven.
I små kvilestunder gjekk eg omkring i rommet. Var nysgjerrig på alt det uvante dei hadde. Louis satt og skreiv - brev? - dikt?
Eg lur-kika, og såg nokre liner med berre ørsmå loddrette og vannrette strek -. Oppslag, sa han. Ramme. Troké, jambe. Daktyl - heksameter. Trylleord -. For ein sommår -.
3. Hald trådane Ver helsa ved soloppgang eller solnedgang, grøde, for opphavsplanten din ligg alltid i sol. Vinden der er ikkje ylande, kald -. Vinden er til å sette opp draker og sende ballongar i.
Regnet gjer ikkje jord og avling blaut og ufyse, regnet lagar små dammar til å vasse i.
Men er han hardhendt eingong og vinden er storm og regnet er snø og hagl - tre knekkes og tak flarar av,
da er ingen ovnskrok lunare og meire vernande, ingen stad tryggare enn innomhus her.
Ser de haugar og bakkar, steinar og berg? Ikkje noko er i vegen for arbeid med jorda,
det er slik landskapet her for at vi skulle få beinfly, klatre, jage som vinden millom trea i lange soldagar.
Jordbærbakkar og blåberberg - for oss var det det vaks og mognast.
Høyrer de springande føter i roma, ute på tunet, kring husa?
Høyrer de rop og lått som berlar i reine haustlufta?
Det er atterljom frå barnedagane mora eller faren din hadde her i leik og arbeid ilag med dine tanter og onklar.
Og lyer du enda meire etter, vil du og høyre atterljomen frå generasjonen før der att - og før den -. Kvar tid levande, veksande, generasjonsskapande fram til denne dag.
Ta fatt i dei mange trådar som er spunni åt dokk i farne dagar. Spunni i solskin og regn på rokken som stod just her.
Hald trådane og gå ut som berarar av neste generasjon.
4. Storebror Å ha ein Storebror som fortel eventyr for småsøskena sine, ein Storebror som tar ein med på reiser gjennom framande land, -ein alvorleg Storebror å ha respekt for, - ein leikande Storebror med glimt i auge - det er stort det, - for den som liten er.
Ved det store, svarte pianoet var det han lokka fram eventyret, der var det han tok oss med på reiser, - der var det han trylla fram fuglar og dyr: Fola blakken, Blåmann bukken min, Reven under birkerot og Lerka høgt mot sky.
Frå pianoet lydde Gangar av Grieg, - som let oss sjå - kaillar og unggutar som trampa i veg, - med tunge og lette steg. Etter sola var gladd kom Bryllupet på Trollhaugen og Trolltog. Porten i berget opna seg, - og dei kom tumlande fram - alle småtrolla. Kast i kast nedover reina, - med stortrolla hompande og hufsande etter seg, - til dei kom til den rolege, fine sletta for å leike seg der heile natta. Solredde som dei var. Men tida har ikkje tid til å stå stille. Nye eventyr - fantasi og fuge i G-moll av Bach vart kjære og kjente tonar i huset. Bach og Brahms, - små øyro lydde og vart glade i dei vakre tonane. Det rare var at han somtid skreiv notar sjøl , - enda så mange notebøker der var. Lyrisk Dans ga oss solskin og blomstereng, om det så var midt på svarte vinteren. Og så den sorgtunge valsen da, - Vals lugubre, - så vemodig vakker. Ja, dei dansa, - tangentane.
Så kom radioen. Forunderleg. Vi satt og lydde, - Mor, Far og mange småsøsken: Kringkastingsorkesteret spiller Lyrisk Dans av komponisten Paul Okkenhaug, - Storebror Pål? Komponist? Barneåra vart smått om senn levd i frå seg, og vi tøygde oss etter ungdomsår. Musikk, song, spel var alltid med. Ein septemberdag satt eg åleine i ei fullsatt kjerke. Mor var død og låg framme i koret. Pål satt òg aleine. Ved orgelet. For meg var det som om Pål hadde registrert orgelet til eit himmelrop, - men svaret kom så lint og stillferdig, og roa ropet inni meg - og inni han som spela "Andante Funebre".
5. Nornespinn Det vart sagt du skulle få ei reise - skulle få reise gjennom livet. Vera ferdamann. Så snart tanken losna og føtene kunne bera gjekk du dagstøtt til Mimes brunn. Kvila der, leita etter noko - leita etter venger til tanken ?
Du såg vismøyene som satt der og spann.
Undrast.
- År la seg til kropp og sjel. Lengre og lengre vart stundene ved Mimes brunn. Du drakk av vatnet, fekk Urd i tale. Berre ein tanke strøymde mot henne: Kva er meininga ?
Urd - vismøya for det farne - tala: Du kan ikkje fly frå lagnaden din, der du er sett må du stå -. Livet ditt, innfløkt i nornespinn, er festa tråd for tråd til opphavs meining med sjølve deg - lagnaden flyr ingen frå.
Du levde i landskapet ditt - dei runde fjell, dei lange åsar. Sette plog i jorda. Sådde.
Gjekk til Urdarbrunnen. Aska blømde, gav ange, gav rom mellom greinene for Verdande, da du bøyde deg og drakk.
Vismøya for det verande, det som er, bar desse orda til deg: Vakker er din lagnads veg. I tonar er han lagt. Løys dei! For du kan ikkje fly frå lagnaden din. Om du riv og slit og sprengjer på - aldri du sprengjer eit nornespinn. Var du fest med ein einaste tråd, det var nok for lagnaden til binde deg.
Nei, lagnaden flyr ingen ifrå.
- Du reiste, gjekk inn i andre landskap. Såg andre dalar, haugar, hus og bakkar. Såg havet her og.
Lydde etter tonar. Fann dei! - og drogs heim att.
Møtte ditt eige lende, sette foten trygt på din lagnads veg. I undersam glede kjende du inni deg: heile Trøndelag er tonar!
Det let frå hav og hei, det leikar tonar til kvardags, til fest, det syng for barn som skal sove, for ungdom som skal danse. Syng og syng. Vemodig det tonar i september, lyst og vart i sprettande bjørkeskog.
Det du pløygde, sådde i unge år, bar grøde!
Urdarbrunnen låg der. Du mintest Urd, disa frå alders tid.
Mintest Verdande, som visste det som var og skulle vera.
Venta på Skuld - vismøya som spådde om det som skulle bli.
Ho kom med sølvskåla si gav deg det klåraste vatn frå Mimes brunn: Drikk deg glad for ditt nornespinn, ver ikkje redd å gå lagnads veg, tøm skåla og du veit livsens meining med deg.
Du drakk og drakk det klåre vatn, drakk deg utørst - kvilte mot den store askestammen, høyrde musikk frå kvar ei grein.
Høyrde ord - Kjærlighet fra Gud - som en kilde klar og ren.
Og tonen var der -.
6. Så lang ei renning Så lang ei renning sette mor og far i veven sin. Dei hjelptest åt og bomma på - såg etter at trådane vart rette, at trådane låg stramt attåt kvarandre. Trædde trådane først i håvollauge, der snurr og feil vart retta. Far smegla skeikrok, mor bruka han. Trædde skeia. Renningstrådane knytt til tøybommen.
Der låg varpet. Oppknytt og nedknytt. Klar til å ta i mot innslag.
Og innslaga kom. Vi var vel borti renninga rett som det var alle, og slo inn nokre trådar. Litt hulter til bulter. Ujevne jarekantar. Trådar som gjekk av og måtte bøtast.
Mange små og store hender skytla - føter trampa. Det var grunnfargen, varpfargen, vi bruka som islett.
Vi søskena skytla inn våre eigne farger, såg alle kor godt dei høvde, kor stoffet vart meir levande.
Vi kom med vår farge som skulle inn i dette kolossale vevstykket.
Med spaning møtte vi fargane som vart førde inn i vår vev. Kjente på kvaliteten: Prima! Dei passa vår vev.
Dei passa i vår varp.
Da fargane vart retteleg festa, såg vi kor vakre dei var, kor dei lånte bort litt av seg til oss alle, og gav veven ein ny dimensjon.
Med kvart kom mange fargar inn. Ja, det vart som ein regnboge. Og no tar vi denne veven og spenner han over himmelkvelven som ei regnbogebru.
Det er ikkje hol og tomrom å sjå, vi har gitt og fått farge av kvarandre alle. Dei som er gått bort er der i regnbogebrua, og vi ber alle litt av fargen deira i oss.
Tenk - det som gjer regnbogen så vakker og synberr er solstrålane!
7. Frå eit album Dette er mor. Du ser ho er ung enno. Jentungen som har eit fast tak i forklesnippen hennar er eg. Eg er vel tre-fire år. Guten som sitt bortpå golvet og leikar med vedskier og pinnar er Erling. Mor steller med maten. Ved det store bordet sitt karane. Der er far, Magne, Håkon. Kan dette vera Olav? Krogstad? Knut og Åse er på skolen. Arne er òg på skole. Oddbjørg er på Bakkehuset. - No kom Pål. Så ber mor fram maten.
Der er vi blitt større. Sju til åtte år. I full fart kring storbordet i stua. Vi leikar vi er hestar. Kneggar, hyler og ler. For eit leven! Snart er det middag. Mor sitt ved bordenden og skriv. Det ser ikkje ut til at ho merkar ollen omkring seg. - Ved sida av papira hennar ligg bundinga. Av og til må ho liksom tenkje seg om, da strikkar ho nokre omgangar på sokken. Så tar ho penna att. Ser du - ho held hovudet litt på skakke når ho skriv - og har ei nyve mellom augene. Tenkenyve. - Skriv ho ei bok? Kanskje det er brev? Til ein av dei som er ute i verda ? - fortel stort og smått frå heime. Om ei lita stund kjem postmannen - så skal vel brevet vera ferdig til da. Hels mor! hels frå oss og!
Eit nytt bilete. Å nei! Denne dagen starta så trist. Mor skal til Levanger. Bli med mjølkekjørararen. Eg får ikkje bli med. Skrik og sutrar, veit du. Riktig ei sipskrokke. Det seier Magne og med det same dei fer. Sipskrokka! Men så let Bergljot frukostkoppane berre stå, ropar på Erling og meg: Skal vi leike hestar? "Vil du ?" "Jada sjedu". Så kjem ho og spring kring bordet i lag med oss.
Farmor er sjuk. Bildet er litt mørkt, det er fortrekt i vindauga. Kvar dag er mor og steller med farmor, det er mest som noko doktorarbeid. Eg skal ikkje vera med, men stiltrar meg likevel etter. Teppet må brettast til side. Mor har ei flaske i handa. "Lapis" står det. Søler nokre dråper på lakenet - dei går aldri bort -.
Dette er eit kveldsbilde. Øivind søv alt. Erling og eg er i seng. Motvillig. Det var slik at mor satt i skrivebordkroken og skreiv. Telefonen ringte, og ho snakka ei stund. Så skreiv ho att. Nei, Gogo blir med dokk - så skal eg koma å seie godnatt. Vi surmula - og mor stod atter i telefonen. Det var ikkje barn eller vaksen - det var liten eller stor - og Gogo var stor, ho var bestemt. Sa at vi irriterte henne i aller høyeste grad. Da skjønte vi alvoret og var nokså føyelege.
Her ligg vi og ventar. Der kjem mor. Sett seg på sengekanten og les fadervår med oss, stryk oss over kinn og seier "Gud velsigne og bevare dokk." No kan vi sove.
Her er ei jente i kvit sid kjole. Eg ! Konfirmant ! Vaksen - trur eg. Mor skal feire 50 årsdag. Her skal bakast og stellast. Mormor sitt ved kjøkkenbordet, trommar med fingrane på bordplata: det blir mye styr, dette ! Det er heile to veker å bu seg på, visst skal vi få til fest. Men det blir ingen 50-årsdag.
Det er så mange bilde. Dette har bleikna litt - så mor som er i sentrum er litt utydeleg. Det er liksom ein lysflekk der ho skal vera. Men dagen er klår - og varm. Vi ventar på Knut, han er på heimtur frå Oslo. Far er reist til Okkenhaug. Håkon er på Leira. Mormor, mor, Åse og eg er heime. Tankane mine kretsar om gymnaset. Eg er så spent, synes at no lagar det seg. Berre tre-fire dagar, så får eg byrja på skole. Mor vart sjuk. Alt stana. Tida. Tankane. Lydane. Heile verda vart heilt stille.
Så døde mor. Den kvite konfirmasjonskjolen vart farga svart. Det var gravferd. Eg var langt, langt borte der nære ved. Ein mur av framande stengte meg bort frå mor si grav. Eit hav av blomar gøymde henne. Mine nådde ikkje fram. Dei skulle ligge tett ved .
50 år er atter gått. I lange tider leita eg etter mor. I stuv og stein. I tre. I skyene som dreiv etter himmelen. Leita etter formasjonar som kunne gi ei meining. Løyst vart eg da eg skjøna at det var inne i meg ho var.
8. Far ( Eit hundreårsminne) Når noko er stort - når det er mykje av noko - når det er noko som er ekstra sterkt, seier vi gjerne: Dette kjem til å vare i hundre år. Hundre år er liksom så umåteleg lang tid - det er jamnest lengre tid enn vi kan vone oppleve og blir nytta som mål når vi skal nemna noko serskilt.
Kan vi tenkje oss ei glede som varar i hundre år? For hundre år sidan låg Oline - farmor - her og fødde ein son. Vi som sjøl har born kan godt tenkje oss den gleda. Først den undersame gleda hos mora, sikkert er at farfar Paul vart glad - og dei som besteforeldre vart. Dei såg samanhengen inn i framtida, slik at dei gladare og tryggare kunne nærme seg den store kviletida. Forunderlege tid! Du berar av så mangt. Du ber snart sorg snart glede - du ber haust og vinter, vår og sommår. For oss alle ber du dagar og år og legg alder på oss -. For gutebarnet som kom til verda for hundre år sidan tok du straks til med arbeidet ditt: bar fram dagar og veker for guten og let han smile. Bar fram år og let han lære gå, snakke - lese, skrive. Foreldre, besteforeldre passa nøye på kvar ei gåve du kom med - og gledde seg. - Ja, tida er ei onnig mor som arbeider for oss alle -.
Far fekk mange år. Og åra kunne vel te seg på ymse vis - for han som for resten av samfunnet. Men den gleda som tentest da han vart fødd heldt seg levande. For same gleda fekk han kjenne etterkvart som han og mor vart foreldre til oss mange. Og gleda spreidde seg: vi fekk barn att.. Vi fekk kjenne same gleda.
Kor det gledde far å få fylgje barnebarn i så mange år! Og kor det gledde barnebarna å få ha han hos seg. Farfar. Morfar.
Så slutta tida for far.
I åtti år bar ho glede og sorg, tru og tvil, helse og sjukdom. Litt etter kvart til målet var fullt. Ei siste glede låg han og venta på: Pål, Arne, Knut og Erling i bil frå Oslo - time etter time på vintervegen, gjennom dalar, over fjell -, heim til far før det var for seint. Det leid mot midnatt, det leid mot åttiårsdag - gleda var der da han sa: "De held på og kjem, ja, guta!".
Det vart dei siste orda.
Tjue år er gått sidan. Men gleda frå 1880 er levande enno. No får våre barn oppleve foreldregleda, og vi besteforeldre kan gleda oss over små og store barnebarn. Jo - ei glede kan saktens vare i hundre år - i mange hundreår.
9. Barndomslandets junidagar Dei lengjer seg for oss i dette tunet og gir oss angen av farne dagars bløming. År og dagar var dei ein leik mellom søsken. Kvar fekk vi vår flate stein å slynge ut etter ei rute i Paradiset vårt.
Etter tur har vi kasta steinen og han har landa - langt borte eller nære ved.
Trøstig har vi hoppa i rutene, prøvd flytte steinar til neste rute - og neste og neste.
Vi har tråkka på strek alle, men har fått lov til å leike vidare.
Små og store skor har sett far etter seg. Stadig laga nye mønster i Paradiset vårt. Mønster som ikkje gjeld - ? Kanskje er det berre den ruta vi er i just no som gjeld ?
Veit de ein av turane i Paradiset er å gå alle rutene i blinde -. Ein annan er å gå med steinen på hovudet.
Barnedagar - da sorga var djup og gleda høg - da det i kvar dalande dag fanst ein kvilestein for oss alle -.
No hoppar vi ikkje, no går vi gjennom Paradisets ruter. Og vi er aldri åleine når vår tur kjem, for alle har vi funne ein make å gå i lag med.
Og det ser eg, og det veit eg at aldri har desse ni som kom inn i søskenflokken vår teki noko bort frå oss, sett stengsle eller klipt band mellom oss.
Dei har vori til støtte - når vi gjekk rutene i blinde - når vi bar stein på hovudet - hjelpt oss når vi var i ferd med å tråkke på strek.
Måtte himmelens gode makter velsigne dei for det!
Junidag - dagens junidag. Ein dag utan grenser. Ingen ruter, ingen strekar -. Ikkje ein einaste liten flat stein som skal ha vellukka landing i ei eller anna rute -.
10. Familiens mor
Brysamt å bale frå kjellar til loft.
Songar kom smygan' over lippene lell. Ordlyd og tone tenkt berast til bonna som stulla og sulla i lag med deg.
Fast låg eit motto, eit fylgje du føddest med: "Ta vare på" - ja, ta vare på. Ta vare på bonna, gi dei det gode, sed og skikkar. Ta vare på songar og kvede, ta vare på hus og bunad.
I alle år dette ta vare på - for andre. I dag heiter det "omsorg".
Dine ord ta vare på femner langt meir for framtida.
Om du meiner deg mindre enn dei fleste. Ja, vel - enn så?
Å finne gøymt i mose første blåveisknopp, å sjå den ørvesle blinken av kvarts i ein av tusen gråstein - det kan berre den som liten er.
Skulle tru du har innbygd ein sonár, ei røntgenkraft eller slikt i ditt møte med andre?
For der ein annan ser dei grunne, dei grå, oppdagar du blomar i emning.
Nattfiol, bekkeblom, mjell og kvartsen som blinkar i gråe fjell.
11. Til ein bror som reiste til Italia Høyrer du det susar uvant gjennom lufta i kveld? Det er tankar som brusar her frå Nord - gjennom dalar over fjell - til dei når Syden - der du held fest.
Still deg på balkongen vend syn og hug mot Nord. Lytt til tankesongen som trossar verda og strøymer gjennom romet med Pegasus.
Har du enn i minne ei kyrkje og eit orgel da skulle du vel finne heim med tankom lell ikveld. - Eg høyrer titt eit stykke av Cesar Franck.
Det spela du så ofte - ja, heilt til siste kveld. Der oppå kyrkjeloftet fylte tonane sjela mi . - Enno kan eg høyre deg spele Cesar Franck.
Den same sol vel gyller landet her som da du for. Dei same lengsler fyller oss alle lengsla etter at folk i fred må bli som eitt.
Eg rid så fort eg kan på hesten Pegasus. Men sloknar denne tankebrann før han når ditt hus, må tankane svirre heimlause ut i romet.
12. Olsokrommet på Stiklestad ( Ved ei Weidemannutstilling ) Stilla talar så lågmælt i dette rommet. Tenkte tankar kviler her.
Songord ter seg tonesett. Lydarlåtar smyg seg lint kring målarstykke, innafor ramma, går inn til fargane som fangar musikken.
Slik kan ein høyra det ein ser -.
13. Okunnahaughi Det banka eit hjarte det levde ein tanke øyra høyrde og auga såg.
Ante bjørkene sin morgonsong, fornam kveldsongen frå granskogen. Levde under ein himmel utømande full av stjerner, sol og måne. Blånen kvelvde seg over alt levande som på ulik vis sette spor og tegn og mangmælt kora eit amen morgon og kveld.
Her banka det varme hjarte her fekk den levande tanken kraft til si ferd rømdene omkring Her var akkordane til ein alltid skiftande tone som klang i det indre. Her var det auga fekk kvile i alt som var skapt.
Ja, her var det -.
14. I skora gjennom konnåkeren Ein går her og ser etter noko som var - sender tankar, minne nedgjennom åra.
Sansar fotsteg, ord, skapartrong frå dei som er borte. Kjenner ei godviljande nærheit frå dei - i skora gjennom konnåkeren, under tak inni Tørkhuset.
Og elva som renn still og roleg millom oss ho klårnar, og vi kan så vel sjå kjølstripa etter båten dei fór med.
Så langt dei fór? Så nær dei er -.
15. Og livet syng ( Ved eit bondekvinnestemne i Åsen ) Ver ikkje som ein framand hos oss. La alt vera kjært og heimekjent. Her - liksom hos deg, ligg heimar og gardar med vollar og hagar ikring. Vi er - liksom du, av dei privilegerte som får bu i bygdelag. Nei, ikkje noko er annsleis. Elver og bekker har gått opp, barn fløyter båtar og egner fiskekrok her som heime hos deg.
Små raude barnehender har rekt fram dei første vårblomane både til deg og oss. Utan tal er dei gode stunder som på denne tid blir bori fram for oss. Visse om at vi er laga ein ny vår og sommår får blodet til å strøyme fortare gjennom årene våre, gir hjernen vår ny næring, skapar nye tankar i oss.
Går du ut ein tidleg vårmorgon, medan dei enno søv i alle gardar, tar heile grenda inn til deg, riktig kjenner i heile kroppen at du er glad i den plassen du har fått i verda? Vi òg - ja, vi òg. Det har vi felles.
Og desse gode kvilestundene, når vi går ut med matkorg og kaffe til onnefolk. Både de og vi har seti i åkerreina og kjent samkjensla med dei som arbeider ute, - kjent velværet ved å vera i moldlukt og solvarme.
Når den gode dag er endt og arbeidet lagt bakom oss, finn vi vårt sete der ute millom blomar og blad, kveldsvinden kjem mild og tar tanken vår med seg og fører han vide om. Nei, ver ikkje framand. Det er same grågåsflokken som plogfér himmelen over deg, som den vi ser over åsane her. Og same lengten legg han etter seg hos oss alle: lengten etter denne frie flukt over gard og grend, over fjell og dalar. Heller ikkje det er framandt.
Du veit, når måltrosten jublar sin herlege song frå mørke greiner på heimstaden din, da svarar det i skogane her omkring.
Og når låtten ljomar frå barn i bakkane heime hos deg, fryder også våre barn seg over den ljose årstida. Ja, alt er kjent.
Livet syng sin helga song for oss alle - somtid i dur og somtid i moll. Og mange vers har songen. Det syng ein morgonsong og legg framfor oss ein ny dag - det syng ein kveldsong, og nattetimane kjem med stille steg.
Da er det tid for både deg og oss å falde våre hender og takke for den farne dagen. Ver ikkje framand - vi har så mye felles. Problem og gleder vi måtte ha er stort sett dei same på dine kantar.
Høve til å ta opp i oss og glede oss over dei små ting, har vårt yrke gitt oss. Sansen og evna må vi finne inni oss. Derfor er det så verdifullt å ha just deg her. Derfor ber vi atter: Ver ikkje ein framand hos oss men ver velkomen som kjent og kjær gjest.
16. Ei lita stjerne Å vera så liten som lengstborte stjerne og enda gje lys - i kraft frå sin inste varme og logande eld.
Å vera så liten som lengstborte stjerne og enda ha styrke - samla i tolmod og auka av næring fra dette å gi.
Å vera så liten som lengstborte stjerne og lell synast vakker - ein venleik som speglar glansen frå det som er sjel.
Minn meg om dette: La lyset i deg varme og loge gi av din tolmods styrke La klangen frå di uforgjengelege sjel ringe som små klokker.
17. Kolyma Kaldt og audt og snaudt er landet kring Kolyma. Vinden isnar, legg allting daudt kring Kolyma.
Men Kolyma sjøl er levande nok. Ho hastar i veg i fossar og strok og veit seg slett inga kvile.
Ho jobbar på levetid. Ho går der så breid. Ho fraktar på børa si. Det går ingen veg langs Kolyma.
Og børa ho ber med i buken sin, gjer Kolyma. Breiddfull av fisk. Leikande laks ber Kolyma.
Om eg har vori der? Nei, eg har ikkje vori ved Kolyma. Alt eg veit har eg lesi meg til, om Kolyma. Lesi og drøymt har eg gjort, om Kolyma.
Og kva så med det? Eg vil berre fortelje at aldri skal du og aldri skal eg draga laks or Kolyma. For landet er audt og vinden strid kring Kolyma.
Men i djupe kulpar under stroka glimar gullet..
Alltid skal det vera audt, landet kring Kolyma.
18. Før unnfangelsen Leika i Aeolane som dansar millom glasstavane det singla ein låt lik spinett. Aeolane dansar millom krystallstavar og det let som eit fulltonande flygel.
Ota leikar med. Jagar gjennom tidlaust rom, for tida var ikkje da -. Da var Aroma. Aroma, glasspinett og krystallflygel. Aeolar. Ota og eg -. Aroma tetnar, kondenserer seg. Aeolane roar seg i harpa si.
Aroma svann. Ota kom bort for meg. Eg leitar millom tause glasstavar, millom steinharde krystallar. Aroma er borte. Lys er ikkje -.
Eg skvulpar i fostervatn, lunt og trygt mot siste etappe.
Da var det Livet fekk tak i meg, drog meg inn til seg og sa: Vi skal elske og ære einannan til Dauden skil oss.
For aldri så vesalt: Livet er levande. Og aldri så stort: Mennesket er forgjengeleg.
19. Erkjennelse Eg tenkte høgt - sa store ord - visste, og gav, - råd for alt. Brått ramla og skrall det skylaget rundt. Meiningslaust. Tora? Nei, eg såg ikkje ljosblenken -. Da visste eg - det er ekkoet av mine store tankar og ord.
20. På reise Jorda di er raud, portugisar, og tunga mi kan ikkje seia orda dine. Men i kveld såg eg deg føre oksespannet ditt heim frå åkrane.
Når kvelden kjem med forte steg står dei store eukalyptustrea langs Algarves vegar og feller borken sin.
21. Skjelplukkarar Langs Algarves strender går dei kvite kroppane bøygd og plukkar store og små skjel. I gul sand, lunt inntil klippeveggene ligg dei brune kroppane, ser blasert etter skjelplukkarane - det er ei heil veke sidan dei gjekk her kvithydde i same undring.
22. Fikentreet Fikentreet legg sine greiner heilt ned til den raude jorda på markene kring Silves. Slik bøygd ber det frukta si, slik bøygd står det og kviler når frukta er hausta og blada falli av. Uforgjengelege - kvifor ter du deg så audmjuk du berar av dei herlege grønne, blå frukter.
23. Elva Aradeelva hentar sitt vatn langt oppi fjella. På sin veg til havs gir ho gjennom kanalar vatn til rismarkene før ho vidar seg ut og gir plass for fiskarflåten. Tidleg, tidleg om morgonen ber ho så flåten ut i Praia da Rocha og til havs.
24. Til fest I skyminga kjørte vi gjennom kilometerlange appelsinlundar. Da mørket kom, var vi bedne til fest på den store Quinta da Pomona. Spelemenn tok oss gjennom lange vindruepergolaer, og under kulørte lykter stod kvinner og delte ut drueklasa. Da señoren ønskte oss velkommen med sterk vin, var allereie ein del av kulden og stivheita borte frå nordbuarsjelene våre, og da vi vart førte inn i festhalla med dei levande lys og festlege bord forsvann resten.
I glansen frå lysa, med fadosongen i øyra, åt vi vår kylling og drakk vår vin. Jordbundne føter letta seg og trippa med i dansen, ønsket om å rope eit olé kunne ikkje løynast. Jorda var rund og grensene borte, under festen på Quinta da Pomona.
25. Stranda På stranda i Sagress sitt mørkleitte menn og egner liner og bøter sine garn. Båtane ligg og dubbar i havet og leikar seg lette no dagen er endt. Utover brygga ligg lasta dei bar og sverdfisken skin som sølv, ein underleg fisk millom andre fiskar som havet gav frå seg til mørkleitte menn.
26. Lodd Om hausten står Johannesbrødtreet fullt av sine mørkebrune skolmar. Små tre og store har same løyndomsfulle gen: Å sette plent like store frø. Når solstrålane trekte sine varme fingrar ut or ørkenen var frøa til mette for Johannes Døypar. Men bak løyndomsfulle forheng i basarstrok var dei lodd i vektskåla for perlehandlarar og vart kalla karat.
27. Jordas salt Det sorgtunge oliventreet, som var virke i Jesu kross, er allstad å sjå på Algarvekysten. Den svarte frukta er bitter som sjølve soningsdauden. Men i saltlake blir det bitre uttrekt, og frukta er så ei nyting for folk.
Eg har høyrt noko om "Jordas salt" - ?
28. Konserten Ingen radio, ingen platespelar, ingen jukebox er å høyra på hotell Tursol i Praia da Rocha. Men i to og ein halv time kvar kveld er det konsert. Den halve timen i skymminga syng fuglane i trea. Så kjem mørket, fuglane tagnar, turistane går kveldsturen sin, dukkar inn i det lune sydlandsmørket som tar dei kring seg ei varm kåpe, medan andre delen av konserten tar til: I akkurat to timar, frå sju til ni, fylles lufta av sikadenes gneistrande musikk. Ein nordmann går og går i denne konsertsalen og berre undrar seg - .
29. St. Fransiscus Ein kveld - just som sola stod gloraud nede ved åskanten - kom vi køyrande inn i Deruta. Keramikarstaden i Umbrialandskapet.
Dagen hadde vi levd ut i Asissi, den vesle byen i dei vakre Ardennaråsane. Asissi - staden der den heilage Fransiscus levde og verka saman med si åndelege syster St.Chiara, staden med dei heilage kyrkjene for dei to. Fransiscus-basilikaen med sine Giotto-freskar som fortel om St.Fransiscus. Fortel om hans forvandling frå rikmannsson til gråbror, fortel om audmyke og hjartevarme.
Slik fylt av denne merkelege mannen, av undring over under, av undring over kjærleik, kom vi ein kveld køyrande inn i keramikar-staden i Umbrialandskapet. Svarveskivene, brennomnane.
To drikkandskrus kjøpte eg i Deruta. Eitt til deg og eitt til meg. La oss av og til når verda er god mot oss, når tanken vår er lys, la oss av og til når vi er molllstemte, fylle musserande vin i krusa våre og tømme ein godviljens skål for einannan.
30. Er det vår? Du tirlande, vesle blåveisknopp som hutrar i tynne stakken. Eg skal løyne deg, eg, med ein mosetopp til sola når heilt inntil bakken.
Så kjem eg ein dag det er sunnavind - ser inn i ditt blåauge klåre. Plukkar deg, sett deg i stua inn til mor mi. Når ho får di angebåre.
Kaste eg får både huve og frakk - eg spring ut i berre kjolen. Takk, vesle blåveis - mangfoldige takk! da får eg meg kjæta som folen.
Berre no ikkje snøskura stygg kjem kastande ned ifrå fjell! Nei, enno kan vi 'kje heilt vera trygg'. Vinterluft kjem imot kveld.
31. Å vera fri Desse julidagane med sol, med regn grover og godver - inni meg sa det: Du skal få reise. I møte med folk vart sagt. Skal du reise? - Ja, eg skal reise.
Mitt ego let det vekse venger til vegen, draumen min om dei mange vatn med stille viker. Väinomöinens svidde moar.
Kva for styrarmøy klipte vengene mine så eg ikkje skulle koma til dei mange vatn - dei stille viker? Kven hildra auga mine så eg ikkje lenger kunne sjå vegen? Ikkje skulle sjå voksteren på Väinomöinens svidde moar. Ikkje sitte til bords med godviljes menneskje?
Forunderleg er verda inni ein. Medan vengefjørene fall, ei for ei. vart banda eg var bundi med hardare og hardare.
Til sist lik grove stikkande hampetaug som sveid i holdet. Men vismøya som hildra meg og hindra meg sendte syster si.
Ho løyste dei harde hampetaug, strauk over mine sår, la gode, mjuke band på meg og sa eg var fri.
Ja, eg er fri. Fridom er det når ein får styrke til å vera bundi. Fridom er det når ein kan leva med banda som dei ikkje var. Ikkje "du skal", "du må", men "eg vil" - det er fridom. Ja - det er julidagar med sol og regn. Himmelen er blå og himmelen er grå.
Slik kvelver han seg over oss alle, og vi er berre små kryp som kravlar og kravlar.
32. Sommår Berrføtt i dogg-gras i dei tidom fuglane bynner sin morgonkonsert fylle alle sansar med finkledd trøndersommår -.
Sitte på dørabrua nyte nytrekt tidleg morgonkaffe. Plukke eit solleieblad frå stortåa undras over forglemmegei og marikåpe millom dei andre tærne -.
Kjære sommår! La ikkje denne morgonen bli liggande einsam i minnet mitt!
33. Metamorfose Vesle, vene bjørka, bjørka som står ved bekkemotet nedund' bakkan her, stod brur i vår. Småe, nykomi kvistan bøygde seg fromme etterkvart som gulle grønne kjolen fekk sin fylde.
Bruredans i brisen. Live, leike med dei hundrar av vengevesener den heile sommår.
Idet haustnatta gav seg for morgongryet, kom smygan eit par kuldegrader. Gjennom skoddeslør, i veike sollyset vende augo seg mot vene bjørka, mot bladlause bjørka med sølvleggen. Glitrande rimkvit stod ho lik eit eventyr i haustens første rimfrostmorgon.
Så vakker. Så vakker. Sommårbrur. Vinterdronning.
34. Eg ville synge Eg ville så gjerne synge, eg men tonane fekk ikkje ljod. Alt det eg streva og røynte meg - røysta mi vart ikkje god.
Så ville eg ta til å spela, eg, ei fløyte eg skar meg av selja vår. Men alt det eg bles og fingra i veg eg fekk ikkje tonen klår.
Enn om eg freista måla då? Eg pensel og fargar meg fekk. Men så gale du skulle no aldri sjå, det heile vart berre ein flekk.
Så vart eg sorgfull og sturen, eg. Og inni meg slokna dei beint kjenslene eg ville dela med deg. Det eg hadde å gi, var'kje reint.
Men stengt i meg finst fargar som er reine og klåre som lut I hugen min veit eg tonar har rom. Kunne eg synge dei ut!
35. No dryp det Hør, no dryp det tå takom, du, snart er det vår. Sola vermer og tinar snøen -.
- Nei, Marte, no er du visst rar, enno er berre midten av februar. Og sjå kor svart han ligg, sjøen.
- Jamen, du, da eg var i fjøset i sta høyrde eg tydeleg flua surra på veggen. Det må vel bety at våren kjem?
- Marte, da - er du på styr! Du står der som er du både kipen og yr. Kom da - så skal du få deg ein klem!
Ja, er det ikkje det eg seier: Snart er det vår. Klem har eg ikkje fått på det heile år.
36. Mattis Til himlar, himmelheimar, vender han tilbake etter ferda gjennom reinskande vatn etter møtet med livsens botn.
Ropet det er eg gjallar gjennom skog og opi lende rungar alle rømdene ikring, når opp til høge himlar når opp til Gud Fader som lyder og ventar, lyder og ventar -.
Han set siste fjøra på plass i alle himlars fagraste vengepar, går til møtes, ja, går til møtes og festar dei på Mattis sin rygg.
Fugletrekket fer over huset her.
37. Eit lite blipp Den tanken slo meg ein dråpe skilt ut frå det store havet kan ikkje fortelje mye om kva havet er, kan ikkje fortelje om dei veldige tonar der utefrå, i dur og moll. Ein dråpe har einast eit lite blipp å gi frå seg.
Kva kan så eit einskilt menneske fortelje om kva menneskja er?
38. Tida Tankane, dei små sulur inni deg, pilar hit og dit og møter bilete av så mangt på si evige ferd. Dei møter Tida, og ser bilete av henne som ei Dis i arbeid for deg og alle.
39. Fred Timen er komen da alle har gått til ro. Huset har falda ihop sine store venger og alle lydar frå små og store i leik og arbeid er borte.
Einast eg vaker og tar imot stilla som ei gåve.
40. Eit ljos Eit lite barn, ei glo du fekk å puste til. Så klårt eit ljos, så blankt eit skin -. Verna og vermt i dine hender, hegna i kjærleiks kraft gjennom alle dagar og netter.
Forgjeves? Ikkje summen av år men kjærleiks styrke gjev livet dess verd.
41. Bønemøte Det var ei tid eg bad til alle gudar, til jord og stein og tre og alle menneskje. Eg ropa og bad for å bli høyrt av nokon. Men eg fekk ikkje svar.
Da sa den Høgste: Du skal rope og be frå hustak og høge toppar. Ingen kan høyre ropet ditt frå kjellaren.
42. Steinane Dei er gamle, steinane. Eldgamle, ærlege. Haugla du steinane dine i fjor, du finn dei samestads i år: ru, markerte, rå.
Slik er dei, du snur og vender på klompen så han må vise andletet sitt, eller dyret i seg.
Men får det vesle mennesket fingrane i steinen, blir den sett mot slipeskiva.
Gråsteinen frå før vår tid grys og tenkjer elvene, brenningane. Kor dei tok seg tid og strauk svalande over alle steinar, dag og natt. Vaska vekk knortar og spissar. Tenkte gråsteinen, og døydde.
Han vart stein daud, og hadde ikkje anna å vise fram enn si blankpolerte flate.
Er ikkje menneskje òg ein gråstein, ein naturstein?
Blir ikkje menneskje òg sett mot samfunnet si slipeskive dersom det stikk nasen og heile andletet fram?
Slipe og slipe til yta er lik for alle: gult i dag raudt i morgon. Vi let oss polere - og må få personnummer. Menneskjenummer.
Gråsteinen er hard å slipe, inni kvart menneskje er òg ein liten gråstein som slipeskiva ikkje når.
43. Nøklane Folk legg bort i kister og skap alt det gode i seg, all varme og kjærleik, og læser vél etter seg. Til kvardagsbruk har dei sin vondskap, sin kulde og sitt hat.
Når skattane så skal takast fram att er nøklane borte.
44. Matt. 25, 31-46 - Alt det de har gjort mot ein av desse minste brørne mine, det har de gjort mot meg.
Den som lid og har det vondt er liten. Så står det til oss å sjå det store i det som er lite og ynkeleg. Det er vel og visst at dei vakraste blomane finn ein på den karrigaste grunn.
45. Tårer Så vakre dei var tårene dine, barn. Dei trilla som perler på ditt silkekinn. Da gråten stogga låg i vippane dine ei tåre lik doggdråpen i marikåpa.
Du smilte i varmen frå lippene mine da eg bøygde meg over vogga og kysste marikåpedogga.
46. Avglansen Avglansen av dagen fargar himmelranda. Tellene på åskanten står i silhuett mot raudnaden.
I trygg ovundring kan ein følgje dei dalande fargane inn i ei fredfull natt.
Det berst for ein at andre stader i verda er denne himmelfargen eit ufredsbod. Det er avglansen av heimar og byar som brenn, og natta har ikkje fred og kvile i seg.
47. Dagen Denne dagen er nyfødd. Han ligg skinande og ubrukt i fanget åt Helios. Ein av timane han kjem med skal vera din.
Den timen du står med naki sjel og kjenner Helios gavmildt sildrar sine strålar over deg.
48. Føde
Han, den idige mannen som far skulle bli, sleit og brøytte og sanka saman så den vesle skulle ha noko å leva av.
Ho, den unge kona, samla tankar, freista finne meininga med livet så den vesle skulle ha noko å leva for.
49. Blomedans Hundkjeks, soleie, jonsokblom. Her står dei og dansar med ein annan, sveiper kring det mangfoldige syregraset. Raudkoll og vikkeplantar strekker seg, vil snuse til det gule, kvite, blå, ber sin eigen ange inn i dansen.
Freda er haugen, freda er alle grasstrå, marikåpeblada med si gule kniplingskrone. Freda er vollen eg sitt på, vollen som gir meg kjensle av å vera ein plante mellom andre vekster - som skal leve ein sommår, folne, kvile ein vinter, for så å vakne oppatt til ein ulevd vår.
50. Bøn Min Gud du må'kje gløyme meg du ser eg stadig er på veg heim til deg.
Hjelp meg far! Stød meg mor! på mi vandring her på jord.
51. Ung spør gamal Du mormor - kvifor skal nokre eta steinar og andre brød? Og kvifor skal nokre leva, med' andre må dø?
For liv og daude kan vi ikkje rå. Stell deg ikkje slik at du daud gjennom livet må gå. Så lenge verda har stått har sume levd stort, andre smått. Fatig er den som må tigge av nød. Fatigare han som gjev steinar for brød.
Og er det ikkje rart du, at ei elv som renn stilt kan ha understraum der ein dregst ned i æveleg draum?
Så titt vi ser stilt vatn med djup grunn. Mot botnen i den sterke straum kan vi godt leike ei stund. men rivst du med - da er du sjøl ein draum.
Kvifor har roser torner og kvifor skal dei stikke? Kvifor må kroppen lide om sjela vil venleik drikke?
Vil du roser plukke må du utan å mukke ta imot stikk dei kan gi. Sjeldan er tornene å koma forbi.
Er det ikkje rart, mormor, at ein som elskar og ikkje vert elska att skal tykkje alt er som svarte natt?
Så elska Gud verda at han gav - og det vart ikkje natt. Elsk og gje utan krav. Vent aldri å få noko att.
Kvifor blir ein still skog stillare når ein kvist knekk? Kvifor er ei gamal elv villare enn ein ung bekk ?
Bekken eig den kåte livsleiken. Men elva kastar seg strid og vill der ho hastar mot hav og kvild. Men no kan du svare for eit gamalt sanningsord: Er det ikkje rart, du, at ein dåre kan spørje og sette opp snare for meir enn det ti vise kan svare?
52. Livstråd Ikkje berre ein tråd men eit heilt nøste får du. Når du går dine vegar eikar du bit for bit av nøstet, og trådane ligg mangefarga i spora etter deg.
53. Kvitberg
Kvitberg ligg, ligg, ligg Kvitberg med regn på, Kvitberg med sol på ligg, ligg, ligg ventar på deg, ventar på meg - Kom sitt, sitt, sitt Sitt på Kvitberg Svalt, hardt, kaldt Legg platte på sitte på Sitt på Kvitberg.
Kjenn tusenårs røter. Fast, tett, støtt, ligg det, Kvitberget. Fuktig mosetuve, blant stein ved bekkeside. Fin sand på strand
Godt å sitte. Godt tenkje, kjenne, sjå.
54. Gamal kjærleik Eg fann eit stykke gamal kjærleik som ikkje var rusta. Det låg der og blinka beint i kvardagen. Auga vart halvt blinda av lyset. Armane strekte seg ut og ville femne. Men eg var åleine, armane fann ikkje feste.
Sakte steg høyrdest på trappa. Audmjuk såg eg denne mannen koma inn - det kvite håret, dei barka kinn. Og der fekk eg armane fulle, femnde han som har delt liv og lagnad med meg i femti år.
|
|
